Genel Olarak Tüzel Kişi Kavramı
Tüzel kişi kavramı Türk Medeni Kanunu Madde 47’de “Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları,…” şeklinde açıklanmıştır. Yani tüzel kişi kavramında iki unsurun önemini görürüz. İlki belli bir amaç için toplanmış kişilerin o amaç uğruna bir işi birlikte yürütmesidir. Bir diğer önemli unsur ise bu amaç uğruna adanacak ve bir önceki unsurda bahsedilen kişilerin sağladığı bir mal topluluğu olmasıdır. Tüzel kişiler ikiye ayrılmaktadır. Bunların ilki kamu hukuku tüzel kişileri ikincisi ise özel hukuk tüzel kişileridir. “Kamu tüzel kişisi vasfına sahip olmanın da, kamu gücü ayrıcalıklarından yararlanma gibi
bir takım önemli sonuçları vardır.”
Hukuk düzeni tarafından tüzel kişi sıfatının tanınması şu zorunlu unsurları gerektirir:
- Sürekli amaç unsuru
- Örgütlenme unsuru
- Hukuk düzeninin temel kişiliği tanıması
Tüzel Kişileri Cezai Sorumluluğu
Türk Ceza Kanunu Madde 20/2 “Tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Ancak, suç dolayısıyla kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlar saklıdır.” demiştir. Ayrıca Türk Ceza Kanunu Madde 60 uygulanacak güvenlik tedbirlerinden “(1) Bir kamu kurumunun verdiği izne dayalı olarak faaliyette bulunan özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcilerinin iştirakiyle ve bu iznin verdiği yetkinin kötüye kullanılması suretiyle tüzel kişi yararına işlenen kasıtlı suçlardan mahkûmiyet halinde, iznin iptaline karar verilir. (2) Müsadere hükümleri, yararına işlenen suçlarda özel hukuk tüzel kişileri hakkında da uygulanır. (3) Yukarıdaki fıkralar hükümlerinin uygulanmasının işlenen fiile nazaran daha ağır sonuçlar ortaya çıkarabileceği durumlarda, hakim bu tedbirlere hükmetmeyebilir. (4) Bu madde hükümleri kanunun ayrıca belirttiği hallerde uygulanır.” şeklinde bahsetmiştir. Yani Türk Ceza Kanunu tüzel kişileri suç faili saymıyor ve kanunda gösterilen bazı suçlardan dolayı güvenlik tedbiri uygulamayı uygun buluyor. Fakat bu güvenlik tedbirleri sadece özel hukuk tüzel kişilerine uygulanabiliyor. Fakat kanımca özel hukuk tüzel kişisi ve kamu hukuku tüzel kişisi adına yapılan bu ayrım eşitlik ilkesine aykırı bir uygulamadır. Kamu tüzel kişisi temsilcisinin, tüzel kişi adına suç işlemesi oldukça imkanlıdır. Fakat güvenlik tedbirleri sadece özel hukuk tüzel kişilerine yönelik uygulama alanı bulmaktadır.
Tüzel kişilerin hareket ve kusuru yeteneği olup olmadığı konusu tartışmalıdır. Bu konuda üç teori vardır:
İlk teori olan Faraziye Teorisi'nde tüzel kişilerin hukuk süjesi olduğu kabul edilmez. Aynı zamanda kusur ve hareket yetenekleri olmadığı varsayılır. Bu durumda tüzel kişilerin cezai sorumluluğu yoktur. “Nihayet tüzel kişilerin cezalandırılması suçun şahsiliği ilkesine aykırı olacaktır.” İkinci teori olan Gerçeklik Teorisi'nde ise tüzel kişilerin kendilerine ait ayrı bir iradesi olduğu kabul edilmiştir. Bu durumda tüzel kişilerin sorumluluğu olduğu kabul edilir fakat verilen cezalar tüzel kişilerin yapısına uygun olması gerekir. Suç tüzel kişilere verildiği için bu durum suçun şahsiliğine aykırı düşmez. Üçüncü ve son teori Karma Teori'dir. Bu teoride yapılan fiilin özelliğine ve tipine göre bir ayrım yapılır. Yapılan fiil suç teşkil ediyor ise tüzel kişinin cezai sorumluluğu bulunmaz. Fakat fiilin tipi idari yargıya aykırılık niteliğinde ise tüzel kişi cezalandırılır. Yani tüzel kişiler sadece kanunun belirlediği durumlarda suçun faili olabilirler.
“Tüzel kişilerin ceza sorumluluğunun bulunduğu görüşü savunan kişiler tüzel kişilerin sadece hukuki bir varsayım olmadığını ve hukuk düzeni içinde büyük bir güç olduklarını bu nedenle cezalandırılabilmeleri gerektiğini savunmaktadır.” [1] “Ayrıca birçok ülkede tüzel kişilerin kriminal anlamda cezanın muhatabı, yani suçun faili olamayacağı kabul edilmektedir.”
Karşılaştırmalı hukuka bakıldığında tüzel kişilerin ceza sorumluluğu konusunda farklı yaklaşım ve düzenlemelerin var olduğunu görürüz ve bu yapıya o ülkenin Anayasal düzeni yön verir.
SONUÇ
Yani sonuç olarak tüzel kişiler suç faili olamaz. Suç faili ancak gerçek bir kişi olabilir. Suçu işleyen ancak tüzel kişinin temsilcisi olabilir. “Kusursuz ceza sorumluluğu olmaz.” Tüzel kişilere ceza yaptırımları değil kanunda varsayılan güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlar uygulanabilir. Tüzel kişiler iradi davranma yeteneğinden ve kusur yeteneğinden yoksundur. Hareket yeteneğine sadece gerçek kişiler sahip olduğu için bir haksızlığı ancak gerçek bir kişi gerçekleştirebilir. “Nitekim Yargıtay bir kararında sanık sıfatıyla davalı şirketin yasal temsilcisinin yerine şirket tüzel kişiliğinin davalı olarak gösterilemeyeceğini belirtmiştir.” Tüzel kişilerin ceza sorumluluğu, ceza sorumluluğunun şahsilik ilkesine aykırı düşmektedir. Tüzel kişinin cezai sorumluluğu objektif sorumluluk yaratır.
“Tüzel kişilerin ceza sorumluluğu konusundaki görüş ve düşünceler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, toplumun korunması ve suçluluğun önlenmesi amacıyla dahi olsa, tüzel kişilerin ceza sorumluluğunun kabul edilemediği, ceza yasalarında tüzel kişilerin ceza sorumluluğuna yer verilmediği sonucuna ulaşılmaktadır.”[1] Ancak suçu işleyen temsilci cezalandırılabilir. Kanımca bu uygulamanın oldukça yerinde bir uygulama olduğu söylenilebilir.
Yazar: Sıddıka Şevval AKKAYA
KAYNAKÇA
Özbek Veli Özer, Doğan Koray, Bacaksız Pınar, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2020 , Seçkin Yayınevi.
AKİPEK Jale G., AKINTÜRK Turgut, ATEŞ KARAMAN, Derya: Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, İstanbul 2019, Beta Yayınları, Cilt-I
Aslan Yasin, Türk Hukukunda Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu, Ankara Barosu Dergisi, 2010, Sayı 2
Özen Muharrem, TÜRK CEZA KANUNU TASARISININ TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN HÜKÜMLERİNE BİR BAKIŞ, Ankara 2003
ÇAĞLAYAN Ramazan, Hukukumuzda Kamu Tüzel Kişiliği Kavramı ve Kıstasları, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2016, Sayı 7
Uslu Ferhat, Kutkan Oğuzcan, KABAHATLER HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLERİN SORUMLULUĞU, İzmir 2017
Sakin Sinan, Ceza Hukuku Genel Hükümler Özel Hükümler Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul 2016
https://gun.av.tr/tr/goruslerimiz/makaleler/turk-hukukunda-sirket-yoneticilerinin-cezai-sorumlulugu
https://ozay.av.tr/publication/tuzelkisilerincezaisorumlulugu#:~:text=T%C3%BCrk%20Ceza%20Kanunu'nun%2020,ki%C5%9Filer%20hakk%C4%B1nda%20ceza%20yapt%C4%B1r%C4%B1m%C4%B1na%20h%C3%BCkmedilebilir.