Yapay zeka, bir bilgisayar kontrolündeki robotun çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yerine getirmesi olarak tanımlanıyor. Günümüzde bu robotlar pek çok iş için programlanabiliyor; havaalanlarında yolculara yardım ediyor, "hey sıri" diye seslendiğimizde hava durumunu söylüyor ve artık yapay zeka araçlar insan müdahalesi olmadan güvenli sürüş sağlayabiliyorlar. Günümüzde hizmet robotlarına, öğreten robotlara ve sanayi robotlarına alıştık. Peki, bir robot yargıç veya avukat olabilir mi? Bunu değerlendirmek için önce yargı görevlilerinde bulunması gereken özellikleri incelememiz gerekir.
Hakim, karar alırken yasaları doğru şekilde uygulamalıdır. Aynı zamanda hakkaniyeti ve toplumsal ahlakı da gözetmelidir. Yasalarımızı, yasalarda öngörülen cezaları ve bazı şekli hususları robotlara öğretebiliriz. Peki bir robotu ahlaklı olmaya ve vicdanlı kararlar almaya programlayabilir miyiz? İnsanlık henüz ortak etik değerler konusunda anlaşamamışken yapay zekaya hangi etik değerleri yükleyeceğiz? Buna göre şer’i hukukun uygulandığı bir sisteme hizmet etmek için geliştirilen bir robot ile Japonya ve Çin gibi karma hukuk sistemine sahip ülkelerde programlanan robotların ahlak algoritması farklı işleyecektir. Kimi bilim insanları, yapay zekanın önümüzdeki senelerde insandan daha zeki hale geleceğini ve bir üst akıl olacağını söylüyor. Bu durumda bu üst aklın geliştirdiği ortak etik değerler geleceğimizin dünyasına hakim olabilir.
Son gelişmelere baktığımızda İngiltere’de geliştirilen yapay zekalar, AİHM’de görülen davaların %79’unun kararlarını doğru tahmin etti. Bu yapay zekalar, bilgisayar ve yazılım mühendislerinin geliştirdiği algoritma ile ahlak ve yasal suç davalarını inceleyebiliyor. Tanıklardan gelen ifadelerin ve savunma avukatlarının ifadelerini de algılayabiliyor. Estonya’da yakın bir gelecekte uyuşmazlık konusu 7.000 Euroyu aşmayan davalara robot yargıçların bakması planlanıyor. ABD’de ise icra ve iflas davalarında kullanılmak üzere "Ross" adlı bir sanal robot geliştirildi. Ross davalara girmeyecek. Ancak, avukatların üstündeki iş yükünü hafifletecek ve avukatlar binlerce sayfa dosya okumak yerine gerekli bilgileri Ross’tan alacaklar. Çin’de de son yıllarda yapay zeka hakimlerin davalara bakması için adımlar atılıyor. Henüz, hakim olmanın tüm gereklerini sağlayan ve adaleti tamamen teslim edebileceğimiz bir süper zeka geliştirilmiş değil. Ancak, bilim insanları bunun yakın bir gelecekte mümkün olacağı konusunda hem fikir.
İnsanlık felsefe yapmaya başladığından beri ideal devlet ve ideal adalet konuları üzerine kafa yormuş ve bulunan en iyi yönetim sistemi olan demokrasiyi ve batı hukuk sistemini uygulamaya koymuştur. Ancak, bu husus sadece modern toplumlar için geçerlidir. Dünya üzerindeki bazı halklar; halen insan haklarını gözetmeyi, hukukun temel gayesi haline getirmemişlerdir. Bu durumda, mahkemelerde yargıç, avukat ve arabulucu gibi görevleri yapacak bir süper zeka robot geliştirildiği takdirde bu robota yüklenen kolektif etik değerler sonucunda insanlığın geliştirdiğinden daha adil ve nesnel bir adalet sistemi geliştirilebilir mi? Ben bunun mümkün olduğunu düşünüyorum. İnsanların adaleti sağlama isteğindeki en büyük motivasyonları nasıl vicdanlarıysa, adaleti sağlayamadıkları durumda da bunun nedeni vicdana sahip öznel varlıklar olmalarıdır.
Yapay zekanın ahlak ve etik algoritması, dünya üzerindeki tüm etik sistemlerini ve ahlak normlarını değerlendirerek, insana göre daha adil kararlar verebilir. Ancak unutmamak gerekir ki yargı sistemini tamamen robotlaştırmanın insan psikolojisi üstünde kötü etkileri de olabilir. Adalet sistemini yapay zekanın ellerine bırakmak, robotları bir üst akıl olarak kabul etmemize ve gelecekte yaygınlaşacak süper zekaların toplumda tanrılaştırılmasına neden olabilir. Bu nedenle insan, yargılama gibi insani özellikler gösterilmesi gereken konularda daima karar mercii olarak kalmalı ve yapay zekayı işini kolaylaştıracak bir tasnif robotu olarak görmelidir.
Hakimler robot olabilir mi? Avukatlar artık yapay zeka mı olacak? Duruşmalar online yapılabilir mi? Hukuk dijitalleşiyor mu ? Hakimler ve avukatlar artık robot olabilecek.
KAYNAKÇA
DİLEK, G. (30.12.2019), ’’ Yapay Zekânın Etik Gerçekliği’’, DergiPark, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/912769
DEMİRCAN K.(20.11.2016), ‘’ Ahlaklı Robotlar -1: Robotlar Etik Kararlar Alabilir Mi?’’, https://khosann.com/ahlakli-robotlar-1-robotlar-etik-kararlar-alabilir-mi/
DEMİRCAN, K.(07.12.2018), ‘’ Yapay Zeka Nedir Ve Nasıl Çalışır?’’,
Yapay zekada son aşama: 'Robot yargıç' (26.10.2016), BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-37750409
Altun M.(27.06.2019), Çin'de mahkemelerde 'yapay zeka yargıç' dönemi, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cinde-mahkemelerde-yapay-zeka-yargic-donemi/1517601
Estonya’da küçük davalara robotlar bakacak, (03.27.2019), DijiFi, https://www.dijifi.org/2019/03/robot-hakim.html