Anayasalar Neden Önemlidir?
Anayasalar devletlerin siyasi varlığının bir numaralı teminatlarıdır. Devletlerin bütün işleyiş kuralları, yönetim biçimleri, temel organları anayasalarda düzenlenir ve güvence altına alınır. Anayasalar, genellikle, normlar hiyerarşisinde üst sırada yer alır. Bu da onları, ülke içindeki en önemli hukuk kuralı haline getirir. Yani diğer ulusal veya devletlerin taraf olduğu bazı uluslararası düzenlemeler anayasalara aykırılık oluşturduğu takdirde iptal edilirler. Buna anayasanın üstünlüğü denir. Bir devlet içinde; kişilerin temel hak ve özgürlüklerini, hukukun üstünlüğünü, birey menfaatlerini, devletin düzenini belirleyen ve sağlayan anayasalar hukuk devletleri için olmazsa olmaz kaynaklardır. Çünkü devletlerin bütün organları (yasama, yürütme, yargı) işleyişlerini anayasalara borçludurlar. Ayrıca tüzel kişilerin bağlılığı kadar gerçek kişilerin de anayasaya uygun hareket etmeleri zorunludur.
Türkiye’nin Mevcut Düzende Kullandığı Anayasa Nedir?
Türkiye 1980 darbesinden sonra oluşturulan 1982 anayasasını 2017 anayasa değişikliğiyle kullanmaktadır.
1980 anayasasının ilk metni siyasal istikrara önem verdiği için mecliste, sınırlı sayıda siyasi parti ve güçlü bir iktidar ön görmekteydi. Bu düşünceye örnek olarak: %10’luk seçim barajı uygulaması, d’Hondt adı verilen karmaşık bir seçim sisteminin getirilmesi, parlamenter sistemin bütün kurallarıyla sağlanması… gösterilebilir. 2017 anayasa değişikliğiyle beraber Türkiye Cumhuriyeti’nde parlamenter hükümet sistemi yerini, “partili cumhurbaşkanlığı sistemi ya da diğer adıyla Türk tipi başkanlık sistemi” olarak ifade edilen yeni bir sisteme bırakmıştır. Bu yeni sistemde başkanlık sisteminden çok büyük etkiler görülse de bugün bile hala tam bir başkanlık sistemi uygulamasından söz edemeyiz. 2017 değişikliği ile en belirgin olan değişikliklerden: hükümet sisteminin değiştirilmesi, başbakanlık ve dolayısıyla bakanlar kurulu kurumlarının ortadan kaldırılması sebebiyle bu kurumların görevlerinin cumhurbaşkanına intikal etmesini, meclisteki milletvekili sayısının 600’e çıkarılmasını örnek verebiliriz.
Gündemde Olan Anayasa Değişikliğinin Muhtemel Sebepleri Neler Olabilir?
Öncelikle temel sebep 1982 Anayasası’nın mevcut hükümet sistemimiz olan partili cumhurbaşkanlığı sistemi ile tamamen örtüşmemesi olabilir. Her ne kadar yasama ve yargı organlarının işleyişi anayasada düzenlenmiş ve bunlar açısından bir sıkıntı yok gibi görünse de ikisinin de cumhurbaşkanının etkisi altında kalmadan yeniden düzenlenmesi gerekliliği yadsınamaz. Ayrıca yürütme organı açısından da cumhurbaşkanının yetkilerinin daraltılması gerekliliği de hala gündemde olan bir konu.
Mevcut anayasada yer alan seçim süresinin 4 yıldan 5 yıla çıkarılması pratikte istenilen istikrarı sağlayamadığı için seçim süresinin tekrar 4 yıla çekilmesi düşünülüyor ve hatta en fazla 2 dönem olan cumhurbaşkanlığı görev süresinin 2 dönemden daha uzun süre olarak düzenlenmesi de ön görülüyor olabilir.
Türkiye’de 1980 sonrası sağ muhafazakar kesimin yükselişi ve onların taleplerinin göz önünde bulundurulması sebebiyle yeni bir anayasa da gündemde olabilir.
Genel Kurmay Başkanlığı dahil devletin her kurumunun cumhurbaşkanına bağlılığının demokratik toplum ilkelerine aykırı olması da uzun zamandır hem muhalefetin hem de halkın gözlemlediği ve yorumladığı bir konu fakat hükümet de bu bağlılığın, ülkenin siyasi olarak istikrarlı bir hale gelmesi ve kararların hızlı alınıp hızlı hayata geçirilmesi için gerekli olduğunu vurguluyor.
Sonuç
1982 Anayasası’nın hem kişilerin seçme ve seçilme hakkını seçim barajları gibi önlemlerle kısıtlaması hem de mevcut hükümet sistemiyle tam bir bağdaşma gösterememesi sebebiyle yenilenmesi faydalı olabilir. Ancak her dönem ve devlette olduğu gibi anayasaların; halkın temel hak ve özgürlüklerini, kamunun isteğini ve toplum düzenini zedelemeyecek şekilde yapılması bir zorunluluktur. İstikrarlı bir siyaset, halkın istekleri doğrultusunda gerçekleşince anlamlı olur.
Yazar: Ece AKYOL
Kaynakça
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2017
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2008
GÖZLER, Kemal, 1982 Anayasası Hala Yürürlükte mi?, Türk Anayasa Hukuku Sitesi, 5 Mayıs 2016 https://www.anayasa.gen.tr/ anayasasizlastirma-uzun.pdf
Yeni anayasayı konuşmak, 2021 anayasa değişikliği, başkanlık sistemi, türkiye anayasasının değiştirilmesi, anayasa değişikliği 2021, anayasa değişikliği 2022, seçim 2023, erken seçim var mı, anayasa ne zaman değişecek, seçim 2023, seçim 2023, 2023