İnsanlığın 4 milyon yıl içinde, milyarlarca tecrübe ve deneyimlerle elde etmiş olduğu bilgilerin büyük birçoğu günümüzde geliştirilen ve her geçen saniye ilerleyen bilim ve teknoloji sayesinde sadece birkaç milimden oluşan çiplere yerleştirilebiliyor. Bu sayede de aynı bilgilerden, analitik düşünebilen, karar verebilen, kararlarını bir insan atikliğinde uygulayabilen, araba kullanabilen hatta aşık dahi olabilen yapay zekalar üretilmeye başlandı.
Birkaç yüzyıl hatta belki de elli yıl kadar önce, yapay zekanın bu seviyelere kadar geleceğini bilim kurgu filmlerinde bile göremezken şu zamanda her anımızı adeta bir yapay zeka çağının içinde geçiriyoruz. Peki, bu “Yapay Zeka” insanlık için ne anlam ifade ediyor? Toplumlarımızın içinde bu kadar aktif rol oynarken bize getirdiği faydalarının yanında toplumsal hayatta yol açacağı sorunlar neler olabilir? Hukuk bu sorunlara nasıl çözüm getirebilir? En önemlisi Yapay Zeka nedir?
Nedir bu yapay zekâ?
Yapay zeka, sistemine yüklenen donanımlar sayesinde insanları taklit edebilen ve belli kabiliyetlere kavuşabilen, hızlı kararlar alıp bunları uygulayabilen bir yazılım programıdır. Zeka ise TDK’ye göre: “İnsanın düşünme, akıl yürütme, objektif gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı” şeklinde tanımlanır. Bu iki kavrama bakıldığında yapay zekanın sözlük anlamında kastedilen zeka ile doğrudan ilişkili bir kavram olduğu ancak düşünme, karar alma ve uygulama açısından farklılıklarının olduğu anlaşılabilecektir. Yapay zeka, insanların sahip olduğu doğal zekanın aksine bütün işleyişini belli bilgisayar yazılımları sayesinde yapar ve adeta insan zekasını taklit eder.
Yapay zekâ hayatımızın içine nasıl girdi ve nasıl ilerledi?
Temelleri 1943 yılında atılan yapay zekanın “yapay zeka” olarak isimlendirilmesi, 1955 yılında “Logic Theorist” adlı yazılım programı ile oldu. Daha sonraki yıllarda HAL9000 robotunun icat edilmesi ve bu robotun duygulara sahip olması ile yapay zeka konusu ilgileri üzerine çekmeyi başardı. Uzunca bir süre sonra, bir yapay zeka uygulaması olan DEEP BLUE programının, saniyede 200 milyon hesaplama yaparak dünya satranç birincisini yenmesi üzerine yapay zekanın bir insandan farksız ve hatta analitik düşünme kabiliyetine sahip olabileceğini ve bunun gibi birçok alanda insandan daha başarılı olduğunu görmüş olduk.
Günümüze baktığımızda, artık yapay zeka teknolojisini hayatımızın neredeyse her alanında rahatlıkla görmekteyiz. Örneğin, modern tıbba bakıldığında Parkinson hastalığının yan etkilerinin büyük çoğunluğunun beyne yerleştirilen ve hatta uzaktan koordine edilebilen bir çip ile kontrol edilebildiğini, insanlığın geldiği bu noktada organlarımız yerine geçebilen yapay zekalar üretebildiğini biliyoruz. Birçok alanda kullanılan yapay zekaya, otomotiv sektöründen de onlarca örnek sıralayabiliriz. Bilindiği üzere ortaya konulan yeni çalışmalarla otomobiller sürücüsüz seyir yapabilmektedirler. Peki günlük hayatımızın neredeyse her anında karşımıza çıkan, işlerimizi büyük oranda kolaylaştıran yapay zekayı “Hukuk” alanında nerelerde kullanıyoruz?
Hukuk Alanında Yapay Zekânın Kullanımı
Hukuk alanında, yapay zekânın kullanımı ülkemizde ve dünyada diğer alanlara nazaran daha yeni gelişim göstermektedir. Bu gelişmelerin asıl amacı, davalarda daha hızlı ve güvenilir karar alınmasını sağlamak, yargının işleyişini hızlandırmak, yargı organı çalışanlarının dosya tasnifi, dilekçe veya rapor özetleme gibi işlemlerinin kısa sürede yapılmasını sağlayarak iş yükünü azaltmaktır.
Dünyadaki çalışmalara bakacak olursak Çin’in yaptığı uygulamalardan bahsetmek yerinde olur. Çin, büyük cadde, sokaklarına yerleştirdiği yapay zekaya sahip kameralarıyla insan yüzünü, davranışlarını analiz ederek kişilerin suçu işleme potansiyelini, bu suçu işleyip işlemeyeceklerini tespit edebiliyor ve kişi bu suça kalkışmadan önlemini alabilmiş oluyor.
Bunun yanında, yargının işleyişinde de birçok ülke yapay zeka teknolojisinden yararlanılmaktadır. Burada önemli faktör, olabilecek bütün dava kararlarını tüm şeffaflığıyla yapay zeka programıyla paylaşmaktır. Çin de buna benzer olarak 2,6 milyon dava dosyasını internette paylaşarak yapay zekâ teknolojisini yargılama sürecinde kullanmaya başlamıştır.
Ayrıca, Amerikalı bir grup gencin geliştirdiği yapay zekâ programı sayesinde gerçekleştirilen davaların %90 oranında doğru karar verdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bir başka güncel çalışma da 2014 yılında LawGexx adlı şirketten verilebilir. Bu şirket, yirmi BM üyesi avukat ile kendi yapay zeka sistemlerini karşılaştırmış ve ortaya çıkan sonuçlarda yasal risk tespiti görevinde insanlar için en yüksek başarı %94, en düşük başarı %64 ve ortalama başarı %85 iken, yapay zekânın ortalamasının %94 başarıya sahip olduğu gözlemlenmiştir. Üstelik sonuca ulaşmak için harcanan süre, insanlarda ortalama 92 dakika iken yapay zekâda sadece 26 saniyedir!
Türk Hukuk Sisteminde Yapay Zekâ
Türk hukuk sisteminde yapay zekânın kullanımı bazı ülkelere göre sınırlı olsa da bu konuda geliştirildiğimiz çalışmalarımız vardır. Adalet bakanlığının geliştirdiği UYAP’tan(Ulusal Yargı Bilişim Sistemi) bahsetmek yerinde olur. Bu sistem Adalet Bakanlığı’na bağlı çalışan kurumların iş yükünü büyük oranda azaltan, kurumu sanal ortama taşıyan bir sistemdir. Bu sayede avukatlar, istedikleri yerden dosyaları ile ilgili işleri kısa yoldan ve güvenli bir şekilde halledebilmektedir. Ülkemizde geliştirilen ve kullanılmaya başlanılan bir diğer yapay zekâ uygulaması ise “Adalet Hanım”dır. Bu uygulama hukuki analiz, sanal ofis yönetimi, hukuki metin düzenleme gibi işleri yapabilmektedir. Türkiye Barolar Birliği de yapay zekâyla ilgili belli çalıştaylar düzenleyerek “Yapay Zekâ Çağında Hukuk Raporunu” yayınlamıştır. Ülkemiz yapay zeka teknolojisini birçok alanda olduğu gibi hukuk alanına da entegre edebilmek için çalışmalarına devam etmektedir.
Yapay Zeka Cinayetleri
1981 yılında fabrikada çalışan bir işçi, beraber çalıştığı, yapay zeka robot tarafından, robotun onu bir tehdit olarak algılaması sonucu öldürüldü. Bu olay, tarihe ilk yapay zekâ cinayeti olarak geçti. Amerika’da yapay zekâ sistemleri kullanılarak gerçekleştirilen bir ameliyatın yapay zekânın hatası nedeniyle ölümle sonuçlanması, yapay zekayla seyreden sürücüsüz bir taksinin bir yayaya çarpması ve onu öldürmesi gibi daha birçok olay gerçekleşmiştir.
Otomatik defibrilatör denilen, kalbi sürekli izleyen makineler kalple ilgili bir sorun oluştuğunda elektroşokla kalbi normal seyrine geri getirir. Makinenin yanlış karar vermesi durumunda ise hasta çok yüksek ihtimalle ölür. Bu gibi sorunlar akıllara şu soruyu getiriyor. Peki yapay zeka yüzünden geri dönülmesi imkansız sonuçlardan hatta bazı durumlarda işlenen cinayetlerden kim sorumlu tutulacak? Hukuka aykırı bir suç işlendiğinde sorumluluk kimde olacak? Üretici mi, tüketici mi, yapay zekâ mı yargılanacak?
Yapay zekânın hukuki sorumluluğu nedir?
Yapay zekâ sistemleri kendi kendine karar alabilme ve uygulayabilme üzerine programlanmıştır. Ancak yapay zekânın bazı kararları hatalı olabilir ve geri dönülmesi imkansız sonuçlara yol açabilir. Bu gibi durumlarla karşılaşıldığında hukukun nasıl ve neye göre karar vermesi gerekir?
Öncelikle bu soruları yanıtlamak için yapay zekayı bir hukuki kişi olarak görebilir miyiz? Sorusunu cevaplamamız yerinde olacaktır. Kişi kavramı, hukuki haklara ve borçlara sahip olabilen varlıkları ifade eder. Bu anlamda hak ehliyeti, hukuki kişilik kavramıyla aynı anlama gelir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 9. Maddesi ile düzenlenen hak ehliyeti, kişinin kendi iradi bir davranışıyla hukuki bir sonuç meydana getirebilmesini ifade etmekte ve kişinin kendi davranışıyla hak ve borç sahibi olabilmesini amaçlamaktadır. Bu anlamda Türk hukuk sistemine göre robotların hukuki bir kişilik olarak görülemeyeceğini, dolayısıyla hak ehliyetine sahip olamadıkları için kusurlu eylemleri yüzünden yargılanamayacaklarını söyleyebiliriz. Fakat gelişen teknolojimiz, ileriki yıllarda bu durumu değiştirirse hukukun da kanunlarını buna göre düzenlemesi gerekebilir mi?
Günümüzde birçok devletin yapay zekâlar kullanarak İnsansız Hava Aracı (İHA) ürettiğini biliyoruz. Bu İHA’ lar bir insan müdahalesine gerek duymadan belirlenen yerlere saldırıda bulunabiliyorlar. Uzmanlar, savunma sanayisinin dışında, gelecek yıllarda yapay zeka ürünlerinin birçok alanda insana bağlı kalmadan işlerini yapabileceklerini, ön yargılara sahip olabileceklerini, üreyebileceklerini, kendi iradeleri ile belirledikleri hedefleri vurabileceklerini ve insanların yapabildiği birçok eylemi yapabileceklerini düşünüyor. Bu durumda, ülkelerin hukuk mevzuatlarındaki değişimler de kaçınılmaz
SONUÇ
Teknolojinin hızla ilerlemesiyle birlikte, yapay zeka ürünlerini hayatımızın her alanında görmekteyiz. Bu anlamda yapay zekayı, toplumun en önemli yapı taşlarından olan hukuka da entegre etmeliyiz. Buna göre, hukuk alanında da yapay zekanın getireceği sorunlara uygun kanunlar çıkarmalı, halihazırda elimizde bulunan kanunlar yapay zeka teknolojisine göre ivedilikle düzenlenmelidir. Eğer bu düzenlemeleri yapmazsak bilimkurgu filmlerinde gördüğümüz kötü senaryoları yaşama olasılığımız mümkün olabilir. Aynı zamanda Adalet Tanrıçası Themis’in temelini attığı klasik hukuk ideali geliştirdiğimiz teknolojimizle her geçen dakika daha fazla çürümekte ve gelecekte hayatımıza yön verecek hukuk sistemine yapay zekanın öncülük edeceği ufukta görünmektedir!
Yazar: Ece SEDEF
KAYNAKÇA
Karataş, Burcu,Yapay Zekanın Cezai Sorumluluğu, hukukcukafasi.com/ceza-hukuku-yapay-zekanin-cezai-sorumlulugu, Erişim Tarihi:27.02.2021
Turan, Tülay, Kemaloğlu, Nazan, Küçüksille, Ecir Uğur, Hukuk’ta Yapay Zeka: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri, ISSN Online: 1309-2243 http://dergipark.org.tr/makufebed https://doi.org/10.29048/makufebed.748843
İstanbul,Ankara,İzmir Baroları Çalıştay Raporu, Yapay Zeka Çağında Hukuk
Demirdağ, Mehmet, Yapay Zeka ve Hukuk: Akıllı Sistemler, Hukuk Uygulamalarını Nasıl Etkiliyor?,2020, Doi:10.47023/ea.bilim.8212
TDK, sozluk.gov.tr
Yılmaz, Gizem ,(2020),Yapay Zekanın Yargı Sistemlerinde Kullanılmasına İlişkin Avrupa Etik Şartı,Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, • Cilt 28 • Sayı: 1
Kilinclaw.com.tr,2020, Yapay Zeka Teknolojisi İle Üretilen Robotiklerin Kişilikleri Ve Hukuki Sorumlulukları
BİLİM HUKUK YAZILIM BİLİŞİM LAW DANIŞMANLIK YAPAYZEKA ROBOT YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİ HUKUK FAKÜLTESİ ANAYASI KANUN BİLGİSAYAR BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ DONANIM ANKARA LAWYERSTYLE ADALET AVUKAT UZAY ASTRONOMİ UYDU TECNOLOGY ENGİNEERİNG ROBOTİKKODLAMA LAWYER ROBOTİCS YAPAYZEKANINHUKUKİSORUMLUĞU, YAPAYZEKAHUKUK BİLİŞİMHUKUKU ASTRONOMİ MACHİNELEARNING YAPAYZEKA HABERLERİ HAKİM YARGI DAVA HUKUK VE TEKNOLOJİ BİLGİSAYAREĞİTİMİ