Yazımda değindiğim konuyu ele alırken değerli yorumları ve birikimleriyle yoluma ışık tutan Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK Hocam ve Uzm. Dr. Genco USTA Hocam’a teşekkürlerimi bir borç bilir, saygılarımı sunarım.
MAO-A Geni Nedir?
Gerçek adı Monoamin Oksidaz A olan ve keşfedildiğinden bu yana özellikle medyada çeşitli takma isimlerle anılan MAO-A geni, ismini üzerinde kodlu bulunan “monoamin oksidaz A” enziminden alır.
Monoamin oksidaz A, beyindeki noradrenalin, adrenalin, dopamin ve serotonin gibi önemli nörotransmitterleri parçalayan bir enzimdir. MAO inhibitörleri, travma sonrası stres sendromu olan hastalara ve panik atağı olan hastalara fayda sağlar, bu da bu bileşiklerin stres ve korku üzerinde doğrudan etkilere sahip olduğunu gösterir. MAO inhibitörlerinin stresi klinik olarak tedavi edebildiği gözlemlenmiş, dolayısıyla da MAO ile stres arasında doğrudan bir bağlantı olduğu yakın zamanda yapılan çalışmalarda ortaya çıkmıştır.
*Nörotransmitter: Nöronlar arası veya bir nöron(sinir hücresi) ile başka bir hücre arasında iletişimi sağlayan yani sinir sistemi sinyallerinin iletimindeki yardımcı araçlar, hormonlardır. Her nörotransmitter bir hormondur ancak her hormon bir nörotransmitter değildir.
Monoamin Oksidaz-A Enziminin Vücutta Fazlalığı veya Azlığı Nelere Yol Açar?
Söz konusu enzimin vücutta normal düzeyden fazla bulunduğu kişilerde Majör Depresif Bozukluk, Uyku Bozuklukları gibi psikiyatrik problemlerin olma olasılığının daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. Bu durum, nörotransmitterlerin vücuttaki dopamin ve serotonin seviyesini dengeleyerek depresyonu önlemesiyle açıklanabilir.
Monoamin Oksidaz A enziminin önemli nörotransmitterleri parçalamak gibi bir görevinin olduğuna yukarıda değinmiştik. Nörotransmitterlerin kendi haline bırakılması durumu yani enzimin normal seviyesinden düşük olması, kişide psikiyatri literatüründeki adıyla “Bruner Sendromu”na sebep olur. Bu sendromun kişide, zekâ geriliği öncülüğünde gelişen, muhakeme yeteneğinin yokluğuna ve kişinin olaylara normalden farklı tepkiler vermesine yol açan saldırgan davranışların artmasına yol açtığı gözlemlenmiştir. Yapılan araştırmalarda, Bruner Sendromu etkisindeki insanların mağdurlar üzerinde harekete geçmeleri için tetikleyici olan şeyin toplum tarafından dışlanmaları olduğu gözlemlenmiştir. Buna göre, bu insanların intikam duyguları normale oranla daha şiddetli olacağından, muhakeme yeteneklerini de bir yerden sonra kaybedebilecekleri düşünülebilir. Gözlenen anormal saldırganlıklardan biri, MAO A'yı kodlayan gendeki bir noktanın silinmesine bağlı, tam bir MAOA eksikliğidir ve Hollandalı bir ailenin erkeklerinde gözlemlenen bu anormal saldırganlık, yapılan araştırmalarla tutarlıdır.
MAO-A Genindeki Bir Mutasyon Kişide Nasıl Meydana Gelebilir?
Yapılan araştırmalara göre MAO-A geninde kodlu bulunan enzimin, kadınlardan ziyade erkeklerde daha fazla etkili olduğu bilinmektedir. Ancak ironik şekilde, söz konusu genin X kromozomu üzerinde çekinik olarak taşındığı da bir gerçektir. Bu durum şu şekilde açıklanabilir: Şiddete meyilli insanların, sahip oldukları X kromozomunda meydana gelen bir mutasyon sebebiyle, MAO-A geni hasar görmüştür. Söz konusu gen, X kromozomu üzerinde taşındığı için ve erkekler sadece bir X kromozomuna sahip oldukları için iki X kromozomuna sahip olan kadınlara oranla daha fazla etkileniyorlar. Çünkü kadınlarda mevcut normal olan X kromozomu sayesinde bu durum dengelenebiliyor. Buna göre, bu genin kişide var olabilmesi için annenin taşıyıcı olmasının şart olduğu söylenebilir.
MAO-A Geni’nin Hukuki Açıdan Bir Değeri Var Mıdır?
Günümüzde genetik çalışmaların birçoğu akıl hastalıklarının tamamına yakınının genetik faktörlerden kaynaklı oluştuğunu göstermiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde psikiyatrik açıdan bir anormalitesi olmayan insanlara oranla, hasta insanların şiddet eğilimleri 2-3 kat daha fazladır. Buna dayanarak, sadece Türk Yargı Sistemi içerisinde değil, dünyadaki tüm yargı süreçlerinde müdafiler tarafından; kişilerin suçun işlendiği anda MAOA geni etkisinde bulundukları, dolayısıyla da o an cezai ehliyetlerinden geçici olarak yoksun oldukları savunmasında bulunulmuştur. Hatta bu sayı ABD mahkemelerinde 1994-2011 yılları arasında verilen savunmalarda 80’e ulaşmıştır.
Yargıtay 2. Ceza Dairesinin 2014/35164 esas no’lu ve 2.10.2014 tarihli verdiği benzer bir konuya ilişkin kararında, “kleptoman(çalma hastalığına sahip kişi) olduğunu soruşturma ve kovuşturma evrelerinde ileri süren sanığın ve müdafiinin iddiaları çerçevesinde sanık hakkında suçu işlediği sırada akıl hastalığı kapsamında ceza sorumluluğunu tamamen veya kısmen kaldıracak nitelikte bir hastalığı bulunup bulunmadığının araştırılması gerekir.” hükmüne varmıştır.
Kriminoloji ve hukuk alanlarında nöroloji ve davranış biliminden nasıl yararlanılabileceği ile ilgili en önemli çalışmaları yürütenlerden biri olan Sinirbilimi Uzmanı Kent Kiehl, yaptığı çeşitli deneyler neticesinde "psikopatların daha farklı beyinlere sahip olduğu ve bu farklılığın en az %50 oranında genetik farklılıklardan kaynaklandığı" sonucuna ulaşmıştır.
Böyle çalışmaların gölgeleri hukuk dünyasında da güneşi arkasına almış ve başta ABD olmak üzere birçok ülkede faillerin avukatları tarafından verilen savunmalarda yer alan “müvekkilimin genlerinde bulunan bozukluk neticesinde…” şeklindeki ifadeler bir cezasızlık sebebi veya hafifletici sebep olarak kabul edilmiştir. Ülkemizde ise durum tartışılabilir haldedir. Bu durum, doktor raporu ile akıl hastalığı ya da geçici sebep çerçevesinde kabul edilmekle birlikte ceza hukuku kapsamında bir cezasızlık veya cezadan indirim sebebi sayılabilmektedir.
Kişisel Görüş: MAOA GENİ VERİLEN MAHKEME KARARLARINDA DİKKATE ALINMALI MIDIR?
Elbette ki günümüzde işlenen suçlar bakımından, suçlular birçok şekilde alacakları ceza miktarında bir düşme ya da doğrudan olarak cezasızlık sebebi ile ceza almaktan kurtulma şansına sahip olabiliyorlar. Kişinin tıbbi bir sorun sebebiyle gerçekleştirdiği fiillerden sorumluluğunun da hafifletilebilir olması, bir hukuk devletinin ceza hukuku kapsamındaki uygulamaları açısından son derece elzemdir. Fakat günümüzde yaşanan olaylar dikkate alındığında, insan hayatına son veren bir kimse, TCK Madde 81 kapsamında cezalandırılmaktan kaçınmak için muhakkak ki bu yola başvuracaktır. Çünkü insanın genetiği açısından bir seçim şansı olmadığı gerçeği burada karşımıza çıkmaktadır. Bu sebepledir ki bu tip bir hafifletici nedenin ceza hukukumuzda uygulama alanı bulması hususunun çok iyi denetlenmesi gerekir. Aksi halde kötüye kullanmaya müsait bir müessese olabilir. Verilecek karar, tıbben alınan bir uzman heyet raporu ile desteklenmelidir ki failin cezasızlığı veya normalden daha hafif cezalandırılmasına yönelik kararın arkası boş kalmasın.
Yazar: Mete Cenk DİNLETEN
KAYNAKÇA
Türk psikiyatri Dergisi. (n.d.). Retrieved February 21, 2021, from http://www.turkpsikiyatri.com/ftr.aspx?id=750
Arısan, D. (2017, February 13). Genlerimiz Bizi Katil yapar mı? Retrieved February 21, 2021, from https://popsci.com.tr/4741/
Dinçarslan, H. (n.d.). Demir metabolizması, Laboratuvar TESTLERI, Demir Eksikliği Anemisi VE Aşırı Yüksekliği. Retrieved February 21, 2021, from https://saglikliolalim.com/mao-a-geni-ve-bu-gene-sahip-oldugunuzda-yapmaniz-gerekenler/
Maoa geni. (n.d.). Retrieved February 21, 2021, from https://eksisozluk.com/maoa-geni--3267668
Monoamin oksidaz A. (n.d.). Retrieved February 21, 2021, from https://tr.wikipedia.org/wiki/Monoamin_oksidaz_A#:~:text=Monoamin%20oksidaz%20A%20veya%20k%C4%B1saca,ilgili%20bu%20madde%20taslak%20seviyesindedir.
Teoman. (2015, March 12). HIRSIZLIK, SANIĞIN KLEPTOMANİ Olup OLMADIĞININ ARAŞTIRILMASI, EKSİK SORUŞTURMA. Retrieved February 21, 2021, from https://www.kararara.com/forum/viewtopic.php?t=25073
Türk psikiyatri Dergisi. (n.d.). Retrieved February 21, 2021, from http://www.turkpsikiyatri.com/ftr.aspx?id=750
Shih JC, Chen K, Ridd MJ. Monoamine oxidase: from genes to behavior. Annu Rev Neurosci. 1999;22:197-217. doi:10.1146/annurev.neuro.22.1.197: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2844879/#:~:text=MAO%20A%20knock-out%20mice,levels%20of%20phenylethylamine%20are%20increased.