HAYVANLARIN HUKUKİ NİTELİKLERİ
Hayvanların hukuki niteliklerinin belirlenmesi konusu “Hayvanların “hak”ları var mıdır?” sorusuyla beraber tartışılmaya başlanmıştır. Çünkü hak kavramını şu şekilde tanımlayabiliriz: “Hak, kişilerin hukuk düzenince korunan menfaatleridir.’
Tanımda da gördüğümüz üzere bu sefer de “kişi” kavramı ile karşılaşıyoruz. Peki, şimdiki soru tahmin edebileceğiniz üzere “hak kişilere verilebiliyorsa, hayvanlar kişi midir?” Yine küçük bir tanım yapma ihtiyacı duyduğumdan “Kişi ya da şahıs, akıl, ahlak, bilinç gibi özellikleri olan ve akranlık, mülkiyet, yasal sorumluluk gibi kültürel temelli sosyal ilişkilere sahip varlıktır.” diyebiliriz.
O zaman tüm bu basit tanımlara baktığımızda “hayvan hakları” adı altında bir şeyden söz etmemiz en azından hukuki olarak pek mümkün gözükmüyor.
İşte temelde bu ve daha birkaç nedenden dolayı dünyada ve Türk hukukunda hayvanların hukuki niteliği tartışmalıdır, bu tartışmalar özellikle de duygusal bağ kurmamızın daha mümkün olduğu ev hayvanlarımız konusundadır. Maalesef ki hayvanlar üzerindeki hakkın niteliği konusunda da bir görüş birliği yoktur. Diğer ülkelerle aramızda bu görüş birliğinin oluşamamasında ülkelerin kanunlarının, geleneklerinin, dinlerinin ve toplumsal algılarının aynı ya da benzer olmaması çok büyük bir etkendir.
TÜRK HUKUKUNDA
Türkiye'de hayvan hakları 2004 yılında çıkmış olan 5199 sayılı kanun ile koruma altına alınmıştır. Bu Kanunun amacı; hayvanların rahat yaşamlarını ve hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamaktır.
Bu kanunla beraber ülkemizde, hayvanların yaşama haklarını korumak için gerekli hükümler yasal güvenceye alınmış ve bu hükümleri ihlal edenlere çeşitli cezalar verilmesi öngörülmüştür. Ancak bu yasa hayvanları hak sahibi varlıklar olarak tanıyan yasalar değildir. Türk hukukunda hayvanın eşya olduğu söylenmekteyse de hayvan, cansız eşyadan farklıdır, malikin yetkileri bazı noktalarda sınırlandırılmıştır. İsviçre, Almanya ve Avusturya hukuklarında hayvanların eşya olmadığı, ancak aksine hüküm bulunmadıkça bunlar hakkında eşyalara ilişkin hükümlerin uygulanacağı düzenlenmiştir (bkz. İsviçre Medeni Kanunu m.641a ve Alman Medeni Kanunu §90/a, Avusturya Medeni Kanunu §285/a).
Her ne kadar Türk hukukunda hayvanlar eşya kabul edilse de bu görüşe şahsımca katılmıyorum. Araştırmalarıma göre bazı hukukçular hayvanlar için “kısmi hukuk öznesi” terimini kabul ediyorlar. Bu tanım bizlere canlı varlıkların eşyadan ayrılması ve hayvanların ait oldukları sınıfa göre bazı hakları bulunduğunun kabul edilmesi gerektiğini gösteriyor. Ayrıca bu tanımı yaparken de şunu da eklemeliyiz ki kısmi hukuk öznesi olan canlı varlıkların çıkarları, doğal denge gözetilerek kişiler tarafından korunmalıdır. Bu çıkarların (hakların), genel çerçevesinin Anayasa’da belirlenmesi ve hayvan sınıflarına özgü kanunların yapılması yerinde olacaktır.
Sonuç olarak, “hayvan hakkı”nı, “hak”tan ayırıyoruz. Bunlar örtüşmesi zorunlu olmayan iki farklı kavramdır. Hayvanların hukuken anlaşıldığı manada bir iradeye sahip olmadıklarını, insanların yasalarına uymalarını beklemenin beyhudeliğini açıklamaya da gerek yoktur. Bu nedenlerle hayvan hakları kavramı, kişiler için yapılan tanımlardan farklı olmalıdır.
HAYVAN KORUMA DERECELERİ: TÜRKİYE (E) – HOLLANDA (B)
World Animal Protection'ın 108 ülkenin ulusal mevzuatını tarayarak A'dan (en iyi) G'ye kadar (en kötü) derecelendirdiği skalada; Türkiye E not alırken, Hollanda B not almış. Hayvanları koruma konusunda, Avrupa‘da en kötü olarak belirlenen ülke ise G notu ile Belarus olmuştur.
A not alan Avrupa ülkeleri: Avusturya, İsviçre, İngiltere
B not alan Avrupa ülkeleri: Almanya, Danimarka, Hollanda, İsveç
C not alan Avrupa ülkeleri: Fransa, İtalya, Polonya, İspanya
D not alan Avrupa ülkeleri: Romanya
E not alan Avrupa ülkeleri: Türkiye, Ukrayna
F not alan Avrupa ülkeleri: Rusya
G not alan Avrupa ülkeleri: Belarus
NEDEN TÜRKİYE’NİN NOTU (E) ?
Türkiye’de hayvan hakları 5199 numaralı kanunla düzenleniyor. Bu kanuna göre tüm hayvanlar eşit ve kanun hükümleri çerçevesinde yaşam hakkına sahip. Kanunda hayvanların İngiltere, İsviçre ve Avusturya’daki kanunlarda gözlenen bir ifade olan “hissedebilen varlıklar” olduğuna dair bir ibare bulunmuyor. Dikkat çeken en önemli eksiklerden biri de hayvan hakları ihlallerinde hapis cezasının olmaması.
*Son olarak, eğer 5199 SAYILI HAYVANLARI KORUMA KANUNU DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ’ni gerekçeleriyle birlikte daha detaylı incelemek isterseniz https://www.haytap.org/tr/haytap-yasa-deiiklii-teklifi linkine tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Yazar: E. Selin AKLAN
KAYNAKÇA
*Medeni Hukukta Hayvan Hakları ve Hayvanlar Üzerindeki Hak / Yrd. Doç. Dr. Emre CUMALIOĞLU
* http://bianet.org/biamag/biamag/191821-turkiye-de-hayvan-haklari-yok-da-avrupa-da-var-mi
Comments